W ramach naszego projektu “Oko na sztukę” zorganizowaliśmy spotkanie pt. “Mozaiki z Bajki” w warszawskim Teatrze Kwadrat przy ul. Marszałkowskiej. Chcieliśmy przy tej okazji odkryć przed naszymi odbiorcami kolejną mozaikę autorstwa Zbigniewa Brodowskiego. Swoją więdzą podzieliła się wspaniała ekspertka, Ewy Kalnoj-Ziajkowska, która przybliżyła historię dawnego Kina Bajka, i którą z przyjemnością się z wami dzielimy1.
Warszawskie Kina ‘Bajka’ a odbudowa Warszawy
To miejsce ciągle istnieje, choć zmieniło nazwę. Od 2011 roku Kino ‘Bajka’ funkcjonuje jako Teatr ‘Kwadrat’. Znajduje się w samym centrum Warszawy, zajmuje parter, piętro i przyziemie domu wielorodzinnego przy ulicy Marszałkowskiej 138. Wnętrza zdobią mozaiki autorstwa Zbigniewa Brodowskiego.Odbudowa okolicy Przed II wojną światową w tym miejscu stało kilka kamienic, a ulica Marszałkowska była dużo węższa niż dziś. Całe śródmieście północne mocno ucierpiało w trakcie działań wojennych. Plany na odbudowę zmieniano kilka razy, ale te pierwsze, koncepcyjne, przygotowane przez arch. Macieja Nowickiego zakładały, że stara zabudowa na obszarze między ulicą Marszałkowską a Nowym Światemzostanie zachowana i uzupełniona o nowe budynki. Miał to być ‘obszar przejściowy między starym annowym’, między nowoczesnym ‘city’ z wieżowcami, które planowano już po przeciwnej stronieposzerzonej Marszałkowskiej, a zabytkową częścią wzdłuż Traktu Królewskiego. Z czasem koncepcje ewaluowały. Pewne zostało to, że poszerzona ulica Marszałkowska ma być jedną z ważniejszych osikomunikacyjnych miasta, łączących Żoliborz z Mokotowem, ale też miejscem uroczystych pochodów, pokojowych manifestacji. Wschodnia pierzeja ulicy Marszałkowskiej miała mieć godną, reprezentacyjną oprawę. Zaprojektowano tu monumentalne budynki wielorodzinne z usługami wparterach, typowe dla okresu socrealizmu. Za odbudowę całego kwartału między ulicami Świętokrzyską a Królewską odpowiadał zespół architektów znany później jako ‘Tygrysy’, czyli Wacław Kłyszewski, Jerzy Mokrzyński i Eugeniusz Wierzbicki. Ten sam zespół zaprojektował monumentalnydom przy Marszałkowskiej 138 oraz ulokowane w nim Kino ‘Bajka’. Projekt kina dopracował architekt Tadeusz Majewski, który specjalizował się we wnętrzach, wymagających specjalnej oprawy akustycznej2.
Kino Bajka
Powstało w przyziemiu domu wielorodzinnego, zbudowanego w latach 1954-61 w miejscu zniszczonych w czasie działań wojennych kamienic. Inwestorem był Zakład Osiedli Robotniczych (ZOR), który w tamtym czasie z ramienia Ministerstwa Odbudowy pełnił jednocześnie rolę projektanta, inwestora i wykonawcy. Projekt samego kina przygotował zespół architekta Tadeusza Majewskiego, a zrealizowało Przedsiębiorstwo Budownictwa Miejskiego ‘Śródmieście’. Kino Bajka w założeniach miało specjalizować się pokazywaniu polskich filmów. Kino składa się z trzech części: frontowej, zajmującej całą głębokość budynku mieszkalno-usługowego, łącznika i pawilonu- mieszczącego salę kinową. Z ulicy wchodzi się do części mieszczącej hall kasowy, a sama sala kinowa znajduje się w oddzielnym budynku, dostawionym na tyłach posesji od ulicy Rysiej. Przyziemie jest dwupoziomowe. Na łamach magazynu ‘Architektura3’ zachowały się zdjęcia wnętrz kina, dziś już przebudowane. Częściowo zachowały się mozaiki autorstwa artysty plastyka ZbigniewaBrodowskiego. Kino funkcjonowało do 20 września 2004 roku4. Zostało dostosowane do pełnienia funkcji teatralnych i stało się siedzibą Teatru Kwadrat, który działa tu nieprzerwanie od 2011 roku.
Jak budowano warszawskie kina?
Przedwojenne warszawskie kina były zwykle skromnie i małe, często mieściły się w piwnicach budynków. W szczytowym momencie było ich około 705. Bardziej reprezentacyjne sale kinowe zaczęły powstawać w Warszawie w latach 30. XX wieku. Kinematografia po II wojnie światowej miała duże znaczenie jako narzędzie propagandy w służbie władzy ludowej. Dzięki temu do lat 60. XX wieku Warszawa znów miała koło 70 kin, ale już nowoczesnych, często zlokalizowanych w wolnostojących budynkach. Powołane zostało przedsiębiorstwo państwowe Film Polski, którego zadaniem było produkowanie filmów, ale również budowanie kin. W Warszawskie w latach 50. Zbudowano kilka wolnostojących kin dzielnicowych. Według projektów Mieczysława Pipreka zbudowano kino 1 Maj na Grochowie czy Stolica na Mokotowie, według projektu Jerzego Sołtana – kino W-Z na Woli. W epoce socrealizmu zbudowano kino Praha na Pradze i Moskwa na Mokotowie. Na przełomie lat 50. i 60.Powstały kina Skarpa, Bajka, Luna, Wars i Wisła. Wnętrza części z nich były znakomitymi dziełami sztuki nowoczesnej. Najbardziej reprezentacyjnym wolnostojącym kinem Warszawy była ‘Skarpa’ projektu Zygmunta Stępińskiego na osiedlu Nowy Świat – Wschód. Od połowy lat 50. ponownielokalizowano je w parterach większych budynków. Już wtedy spodziewano się, że rozwój telewizji zwiastuje zmierzch kina.
Mozaiki z Bajki Zbigniewa Brodowskiego
Zbigniew Brodowski jest też autorem mozaiki w dawnej Restauracji ‘Piast’ przy ul. Kobylińskiego na Osiedlu Tysiąclecia w Płocku. Autorstwo mozaiki było przypisywane plastyce Zofii Trzebińskiej-Nagabczyńskiej, jednak według ustaleń pani Elżbiety Miecznikowskiej6, etnografki z Muzeum Płockiego, projekt mozaiki przygotowali pracujący wspólnie Mirosława Karpińska, Krystyna Pniakowska i Zbigniew Brodowski.
Bibliografia:
- strona projektu: https://okonasztuke.art/ ↩︎
- Włodzimierz Geppert, Kina warszawskie, ‘Architektura’, R. 1964, nr 5, s. 179-196. ↩︎
- Włodzimierz Geppert, Kina warszawskie, ‘Architektura’, R. 1964, nr 5, s. 179-196. ↩︎
- Iwona Sygowska, Karta ewidencyjna dla Kina Bajka, zbiory BSKZ oraz zbiory NID, maszynopis, 2012. ↩︎
- Jerzy S. Majewski, Historia warszawskich kin, Warszawa 2019. ↩︎
- Ewelina Karwacka, Tajemnica kultowych mozaik z Kobylińskiego. ‘Gazeta Wyborcza’, dodatek Gazeta Płocka z
28.10.2023 ↩︎